ماده چیست ؟
هرچیزی که دارای جرم باشد وفضا را اشغال کند وازذرات ریزی به نام اتم تشکیل شده باشد ماده نامیده می شود .
ویژگی های مهم مواد را نام ببرید ؟
جرم ، حجم ، فضای خالی بین ذرات ماده ، جنبش و حرکت ذرات ، ربایش ذرات
حجم چیست ؟
مقدار فضایی که هرماده یا جسم اشغال می کند حجم آن ماده را مشخص می کند . واحد حجم مترمکعب یا سانتی متر مکعب است . ولی حجم مایعات وگازها را با لیتر بیان می کنند .
جرم چیست ؟
مقدارماده تشکیل دهند ه جسم را جرم می نامند . یکی ازساده ترین وسایل اندزه گیری جرم ، ترازو است و واحد اندازه گیری جرم کیلو گرم است .
وزن چیست ؟
مقدارنیروی جاذبه ی زمین است که به جرم جسم وارد می شود . بیشت ترین وزن درکنار دریا استهرچه از سطح طمین دور تر شویم ویا به درون زمین برویم نیروی جاذبه کم تر ودرنتیجه وزن هم کم تر خواهد شد . وزن یک جسم را با نیروسنج اندازه می گیرند و واحد وزن هم نیوتن است .
نیروی جاذبه ی زمین شش برابر نیروی جاذبه ی کره ی ماه است . پس اگر شما درزمین 60 کیلوگرم وزن داشته باشید در کره ی ماه وزن شما 10 کیلوگرم است . اما جرم شما در هردو مکان یکسان است وتغییری نمی کند .
ساختمان ماده :
همه ی مواد از ذره های بسیار کوچکی به نام اتم ساخته شده اند . اتم به معنای تجزیه ناپذیر است یعنی نمی توان آن رابه قسمت های دیگری تقسیم کرد . اتم ها معمولا به صورت آزاد وجود ندارند وبیشتر ب مواد دیگر ترکیب شده اند .
مولکول :
کوچکترین واحد سازنده ی هر ماده که خواص آن ماده را دارد و به حالت آزاد یافت می شود مولکول نام دارد . مولکول ها از اتصال دو یا چند اتم به یکدیگر به وجود می آیند . علت تفاوت خواص مواد مختلف هم به خاطر تفاوت در مولکول های آن ها است .
دسته بندی مواد :
مواد ساده ( عنصر ها )
مواد مرکب ( ترکیب ها )
مواد مخلوط
مواد ساده :
عنصر ماده ای است که ذره های سازنده ی آن اتم یا مولکول هایی هستند که از اتم های یکسان ساخته شده اند دانشمندان تاکنون توانسته اند بیش از 109 عنصر را شناسایی کنند که از این میان تنها 91 عنصر درطبیعت یافت می شود وبقیه ی عنصر ها در آزمایشگاه ساخته شده اند .
انواع مواد ساده :
فلز ها : درمیان 109 عنصر شناخته شده 84 فلز وجود دارد . همه ی فلزات درحالت عادی جامد هستند بهجز جیوه که تنها فلز مایع است .
مانند : آلومینیوم ، نقره ، آهن ، روی ، سرب ، جیوه ، سدیم ، طلا ، اورانیوم ، کلسیم ، کروم ، قلع ، نیکل ، کبا لت
سه ویژگی مهم فلز ها
الف : فلز ها سطح براق و درخشانی دارند
ب : چکش خوارند یعنی به راحتی می توان آن ها را به صورت میله ، ورقه یا هر شکل دیگری در آورد .
ج : رسانای جریان الکتریسیته و گرما هستند و جریان برق وگرما رابه خوبی از خود عبور می دهند .
نافلزها : نافلز ها در حالت جامد شکننده اند وبر اثر ضربه به آسانی خرد می شوند و هم چنین بیش تر ان ها ظاهری غیر شفاف دارند و نارسانا هستند .
کربن تنها نافلز رسانای جریان برق است که در طبیعت به دو شکل اصلی ف الماس و گرافیت ( مغز مداد ) یافت می شود که هر دو عنصرند وبرم تنها نا فلز مایع است .
مواد مرکب ( ترکیب ) :
ماده ای اشت که ذره های سازنده آن از اتصال دو یا چند اتم متفاوت ساخته شده اند . ترکیب ها از پیوستن اتم عنصر ها به یک دیگر به وجود می آیند .
خاصیت هر ماده ی ترکیب ، به نوع اتم های تشکیل دهنده ، تعداد اتم ها و شکل ساختمانی ترکیب بستگی دارد .
مواد مخلوط :
اگر ذره های سازنده ی دو یا چند ماده ی مختلف با هم آمیخته شوند و خواص خود را حفظ کنند به آن ماده مخلوط می گویند . مانند خون – شیر – خاک – هوا – مه – نفت خام – شیشه – زغال سنگ – جوهر – سرکه – فولاد – چدن – برنج – آب رودخانه – موزاییک – آب گل آلود – چوب – نوشابه – کاغذ – شربت – دود – آب لوله کشی – طلای زینتی – آب هویج و . . .
ماده خالص :
ماده ا ی خالص ماده ای است که اتم یا مولکول های سازنده ی ماده یکسان و از یک نوع هستند .
مانند : آب مقطر زیرا تنها از مولکول های سه اتمی آب تشکیل شده است . گاز اکسیژن زیرا درون آن تنها مولکول های دو اتمی اکسیژن یافت می شوند .
ماده ناخالص :
بیش تر مواد موجود در طبیعت به صورت مخلوط هستند به طوری که شاید به ندرت بتوان یک ماده ی خالص مطابق تعریف علمی آن یافت . به مواد که همراه با مواد خالص هستند ناخالصی می گویند پس همه ی مواد مخلوط ، ماده ی ناخالص ، می باشند .
حالات مواد :
ماد در طبیعت به سه حالت ( جامد ، مایع ، گاز ) وجود دارند . حالت یک ماده به چگونگی نیروهای بین مولکولی ، نحموه ی قرار گرفتن مولکول ها و میزان جنبش آن ها بستگی دارد .
الف ) حالت جامد :
مولکول ها بسیار به هم نزدیکند طوری که فقط می توانند سر جای خودشان تکان بخورند و چون مولکولها زیادجابه جا نمی شوند وفقط می توانند درجای خود بلرزند ، مواد جامد شکل هندسی مشخصی دارند .
مانند : سنگ – چوب – شیشه – کش – پلاستیک و . . .
ویژگی مواد جامد :
شکل ثابت ومعینی دارند.
حجم ثابت ومعینی دارند.
خود به خود تغییر شکل نمی دهند.
فاصله یبین مولکولی در جامدات کم تر از مایع وگاز است .
نیروی بین مولکولی در جامدات بیشتر از مایعات وگازها است .
ربایش مولکولی در جامدات ببیش تر از مایعات وگازها است .
جنبش مولکولی درجامدات کم تر از مایعات و در مایعات کم تر از گاز ها است .
نکته : جنبش و ربایش ذرات عکس یک دیگر عمل می کنند . یعنی هرچه جنبش زیادتر باشد ، ربایش کم تر است .
ب ) حالت مایع :
در بیشتر مایعات ، فاصله مولکول ها از یک دیگر نسبت به حالت جامد بیش تر است . به همین خاطر مولکول ها آزاد تر هستند و روی هم سر می خورند ف شکل مشخصی ندارند ، جاری می شوند و شکل ظرف رابه خود می گیرند .
مانند : آب – جیوه و . . .
ویژگی مواد مایع :
شکل ثابت ومعین ندارند
حجم ثابت دارند وبه شکل ظرف خود در می آیند .
ج ) حالت گاز :
فاصله ی مولکول ها از یک دیگر نسبت به حالت جامد و مایع ، بسیار زیاد است . درنتیجه مولکول های گاز تقریبا آزاد هستند و می توانند آزادانه به هر سمتی حرکت کنند .
مانند : هوا - کربن دی اکسید – اکسیژن و . . .
ویژگی مواد گاز :
شکل ثابت ومعین ندارند .
حجم ثابت ومعین ندارند .
تمام فضای ظرف را اشغال می کنند .
ذوب :
تبدیل شدن ماده ، جامد به مایع دراثر گرما را ذ وب می گوییم . ذوب شدن یک ماده ی جامد یک پدیده ی گرما گیر است . یعنی جسم جامد برای تبدیل شدن به مایع ، گرما می گیرد وبه دمایی که ماده ی جامد درآن ذوب می شد ، نقطه ی ذوب می گویند .
درپدیده ی ذوب شدن جنبش مولکولی تند تر می شود و مولکول ها بایکدیگر به شدت برخورد می کنند وااز هم فاصله ی بیشتری می گیرند ودرنتیجه ربایش بین مولکول ها کم تر می شود .
هرچه دمای ذوب ماده ای پایین تر باشد ، ربایش بین مولکول های آن کم تر می شود .
چند مثال : یخ شدن اب – ذوب شدن بستنی وشکلات درتابستان در اثر گرما و . . .
انجماد :
وقتی یک مایع را به اندازه ی کافی سرد کنیم به جامد تبدیل می شود . تبدیل شدن ماده ، از حالت مایع به جامد راانجماد می گویند .
عمل انجماد دقیقا عکس عمل ذوب است .
انجماد یک پدیده ی گرما ده است . یعنی جسم مایع برای تبدیل شدن به جامد ، گرما از دست می دهد .
به دمایی که ماده ی مایع در آن دما به جامد تبدیل می شود ، نقطه ی انجماد می گویند .
درپدیده ی انجماد جنبش مولکول ها کم وکم تر می شود درنتیجه دمای آن کاهش می یابد تا این که جنبش مولکول ها به اندازه ای کم می شود که مولکول ها می توانند پیوند برقرار کنند .
تبخیر :
به نظر شما هنگامی که لباس های خیس روی طناب خشک می شوند ، آب آن ها چه می شود ؟ وقتی که دست وصورت خودرا می شوییم بعد از مدتی خشک می شوند .
تبخیر، تبدیل شدن آب به بخار آب ( مایع به گاز ) است. پس تبدیل شدن مایع به گاز رادراثر گرما ، تبخیر می گویند .
عوامل موثر بر سرعت تبخیر مایعات :
فشار : هرچه میزان فشار هوا بیشتر باشد میزان تبخیر از سطح مایع ، کم تر خواهد بود .
دمای مایع : هرچه دمای مایع بیش تر باشد مولکول هاراحت تر می توانند از سطح مایع فرار کنند و میزان تبخیر از سطح مایع بیش تر خواهد بود .
سطح مایع : هرچه سطح مایع بزرگ تر باشد مولکول ها ی بیشتری با هوا درتماس هستند و می توانند فرار کنند ومیزان تبخیر بیش تر خواهد شد .
جریان هوا ( وزش باد ) : جریان هوا و وزش باد باعث افزایش میزان تبخیر می شود .
رطوبت هوا : هرچه مقدار رطوبت موجود در هوا بیش تر باشد میزان تبخیر کم تر است .
ربایش مولکولی : هرچه نیروی ربایش مولکول ها ی مایعی کم تر باشد ، تبخیر آن سریع تر انجام می گیرد .
میعان :
تبدیل کردن یک ماده از حالت بخار به مایع را میعان می گویند . هرچه رطوبت هوا بیش تر باشد ، مقدار میعان صورت گرفته ، بیش تر خواهد بود .
چند مثال :
قطرات آبی که بر روی جداره ی خارجی یک پارچ آب خنک و یخ تشکیل می شود ویادرهوای سرد و مرطوب زمستان ، ابر کوچکی که به هنگام ( ها کردن ) از دهان شما خارج می شود ، ویا قطرات شبنمی که به هنگام صبح زود ، روی برگ درختان دیده اید ویا تشکیل باران
تقطیر :
آزمایش کنید :
یک ظرف آب راروی شعله ی چراغ بگذارید تا به جوش آید ( تبخیر ) . سپس یک کاسه یا بشقاب فلزی سرد رابالای ظرف بگذارید . قطره های کوچک آب روی کاسه یا بشقاب سرد تشکیل می شود . ( میعان )
به عمل تبخیر و میعان متوالی ( پشت سر هم ) مایع ، تقطیر می گویند .
تصعید :
بعضی مواد می توانند مستقیما از حالت جامد به حالت بخار در آیند ، مثلا اگر چند قرص نفتالین را مدتی دریک ظرف درباز قرار دهید مشاهده می کنید که قرص ها روز به روز کوچک تر می شوند .
به تبدیل مستقیم جامد به بخار ، تصعید ( فرازش ) می گویند . تصعید یک تغییر گرما گیر است .
عکس عمل تصعید ، یعنی تبدیل شدن مستقیم گاز به جامد را چگالش می گویند و یک تغییر گرما ده است .
برفکی که در یخ ساز یخچال مشاهده می شود حاصل چگالش بخار آب ، یعنی تبدیل مستقیم بخار آب به یخ است .
ماده چيست؟
تمام چيزهاي غير زنده اي كه در اطراف ما هستند، ماده نام دارند. بعضي از مواد مانند چوب و سنگ شكل ثابتي دارند. موادي كه در دماي معمولي شكل آنها تغيير نكند، جامد هستند. موادي كه به شكل ظرف خودشان در آيند مايع هستند و موادي كه در فضا پخش مي شوند و با چشم ديده نمي شوند گاز هستند.
مواد از چه ساخته شده اند؟
اگر به دانه هاي شكر نگاه كنيد مي بينيد از دانه هاي بسيار ريزي درست شده است كه اين ذره هاي بسيار كوچك با چشم معمولي قابل مشاهده نيستند. پس با ميكروسكوپ هاي بسيار قوي آن را هزاران برابر درشت مي كنند تابتوان آنها را ديد. به هر كدام از اين ذره ها يك مولكول شكر گفته مي شود. مولكول هر ماده با ماده ديگر متفاوت است و به همين دليل، مواد خاصيت هاي متفاوتي دارند. رنگ، بو و مزه از خاصيت هاي هر ماده هستند.
آيا مولكول ها حركت دارند؟
اگر در يك شيشه عطر را باز كنند و در جايي قرار دهيد، بوي آن در هواپخش شده و به مشام مي رسد. پس نتيجه مي گيريم كه مولكول هاي عطر پيوسته در حركتند و بوي عطر در هوا پراكنده مي شود. در تمام مواد مولكول پيوسته در حال جنبش هستند. بويي كه از شيشه عطر برمي خيزد همان مولكول هاي ماده است كه از ماده جدا مي شوند و به بيني ما وارد مي شوند.
آيا بین مولكول ها ی مواد ربایش و چسبندگی وجود دارد؟
حال اگر در يك ظرف روغن چند قطره آب بريزند و آنها را با وسيله اي به هم نزديك كنيد به هم مي پيوندند؛ يعني مولكول هاي هر ماده همديگر را مي يابند. ربايش مولكول ها در همه اجسام يكسان نيست. در بعضي مواد ربايش با شدت بسياري صورت مي گيرد مانند چوب كه نمي توانيم آن را با دست جدا كنيم.
وضع مولكول ها در مواد جامد، مايع و گاز چگونه است؟
در مواد جامد مولكول ها به هم نزديك اند و با نيروي زياد يكديگر را مي ربايند. مولكول ها در مواد جامد فقط در سر جاي خود مي لرزند؛ به همين دليل، شكل و حجم مواد جامد هميشه ثابت است و تغيير نمي كند.
در مواد مايع فاصله مولكول ها از هم بيشتر است. مولكول هاي مواد مايع مانند دانه هاي زنجير به هم متصل اند و زنجيرهاي كوچكي را به وجود آورده اند. مولكول هاي مواد جامع مي توانند آزادانه سُر بخورند و جابه جا شوند. به همين دليل يك مايع به شكل ظرف خود در مي آيد.
در بين مولكول هاي گاز تقريباً نيروي ربايش وجود ندارد. به همين دليل مولكول هاي گاز همديگر را نمي ربايند و آزادانه حركت مي كنند. فاصله بين مولكول هاي گازها از دو ماده ديگر بيشتر است. به همين دليل گازها در همه جا و در محيط اطراف خود پراكنده اند.
چرا مواد خاصيت متفاوتي دارند؟
مولكول ها از ذرات كوچك تري به نام اتم تشكيل شده اند. اگر اتم هايي كه مولكول هاي يك ماده را مي سازند يكسان باشند. به آن ماده عنصر مي گوئيم. گاز اكسيژن كه براي تنفس موجودات زنده ضروري است يك عنصر است. چون مولكول آن از دو اتم يكسان ساخته شده است. موادي مانند طلا، آلومينيم و آهن يك عنصر هستند.
اگر مولكول هاي يك ماده از دو يا چند نوع اتم مختلف ساخته شده باشد به آن ماده تركيب مي گویيم. مانند آب كه از دو اتم ئيدروژن و يك اتم اكسيژن تشكيل شده است.
پرسش هاي بخش 1
1- اتم هاي تشكيل دهنده كدام ماده مثل هم نمي باشد؟
اكسيژن طلا نمك آلومينيم
2- اتم هاي كدام دسته مواد مثل هم مي باشند؟
اكسيژن، ئيدروژن، الكل آب، آهن، ئيدروژن اكسيژن، آب، ئيدروژن آهن، گوگرد، اكسيژن
3- كداميك از مواد زير عنصر است ؟
نمك اكسيژن دي اكسيد كربن نفت
4- مواد در كدام يك از حالت هاي زير، تعداد جايي را كه اشغال مي كنند، ثابت است؟
گاز، مايع جامد، گاز جامد، مايع، گاز مايع، جامد
سؤالات تشريحي
1- چه چيزهايي خاصيت يك ماده هستند؟ رنگ ، بو، مزه
2- جنبش مولكولي چيست؟ مولكول هاي يك ماده پيوسته در حال جنبش هستند. در مواد گازي شكل جنبش مولكول ها خيلي زياد و در مايعات نسبت به گازها كمتر است در اجسام جامد مولكول ها فقط در جاي خود مي لرزند.
3- چرا چنبش مولكولي باعث نمي شود كه مواد از هم پراكنده مي شوند؟ زيرا ربايش مولكولي باعث مي شود مولكول هاي ماده يكديگر را بربايند.
4- مولكول ها از چه ساخته شده اند؟ از اتم
5- به چه موادي عنصر مي گویيم؟ به موادي كه اتم هاي يكسان داشته باشند.
6- به چه موادي تركيب مي گوییم؟ به موادي كه از چند نوع اتم مختلف درست شده اند.
7- كدام نوع از مواد شكلشان تغيير مي كند؟ گاز و مايع
نظرات شما عزیزان:
موضوعات مرتبط: مطالب آموزشی علوم تجربی ، نمونه سوالات علوم تجربی ، پایه پنجم ، ،
برچسب‌ها:
آمار
وب سایت: